12 شهریور 1396
انرژي هسته اي
استفاده اصلي از انرژي هستهاي، توليد انرژي الكتريسته است. اين راهي ساده و كارآمد براي جوشاندن آب و ايجاد بخار براي راهاندازي توربينهاي مولد است. بدون راكتورهاي موجود در نيروگاههاي هستهاي، اين نيروگاهها شبيه ديگر نيروگاهها زغالسنگي و سوختي ميشود. انرژي هستهاي بهترين كاربرد براي توليد مقياس متوسط يا بزرگي از انرژي الكتريكي بهطور مداوم است. سوخت اينگونه ايستگاهها را اوانيوم تشكيل ميدهد.
چرخه سوخت هستهاي تعدادي عمليات صنعتي است كه توليد الكتريسته را با اورانيوم در راكتورهاي هستهاي ممكن ميكند. اورانيوم عنصري نسبتاً معمولي و عادي است كه در تمام دنيا يافت ميشود. اين عنصر بهصورت معدني در بعضي از كشورها وجود دارد كه حتماً بايد قبل از مصرف به صورت سوخت در راكتورهاي هستهاي، فرآوري شود. الكتريسته با استفاده از گرماي توليد شده در راكتورهاي هستهاي و با ايجاد بخار براي بهكار انداختن توربينهايي كه به مولد متصلاند توليد ميشود. سوختي كه از راكتور خارج شده، بعداز اين كه به پايان عمر مفيد خود رسيد ميتواند به عنوان سوختي جديد استفاده شود. فعاليتهاي مختلفي كه با توليد الكتريسيته از واكنشهاي هستهاي همراهند مرتبط به چرخه سوخت هستهاي هستند. چرخه سوختي انرژي هستهاي با اورانيوم آغاز ميشود و با انهدام پسماندههاي هستهاي پايان مييابد. دوبار عملآوري سوختهاي خرج شده به مرحلههاي چرخه سوخت هستهاي شكلي صحيح ميدهد.
اورانيوم
اورانيوم فلزي راديواكتيو و پرتوزاست كه در سراسر پوسته سخت زمين موجود است. اين فلز حدوداً 500 بار از طلا فراوانتر و به اندازه قوطي حلبي معمولي و عادي است. اورانيوم اكنون به اندازهاي در صخرهها و خاك و زمين وجود دارد كه در آب رودخانهها، درياها و اقيانوسها موجود است. براي مثال اين فلز با غلظتي در حدود 4 قسمت در هر ميليون (ppm4) در گرانيت وجود دارد كه 60 درصد از كره زمين را شامل ميشود، در كودها با غلظتي بالغ بر ppm400 و در تهمانده زغالسنگ با غلظتي بيش از ppm100 موجود است. اكثر راديو اكتيويته مربوط به اورانيوم در طبيعت در حقيقت ناشي از معدنهاي ديگري است كه با عمليات راديواكتيو به وجود آمدهاند و در هنگام استخراج از معدن و آسياب كردن به جا ماندهاند.
چند منطقه در سراسر دنيا وجود دارد كه غلظت اورانيوم موجود در آنها به قدر كافي است كه استخراج آن براي استفاده از نظر اقتصادي به صرفه و امكانپذير است. اين نوع مواد غليظ، سنگ معدن يا كانه ناميده ميشوند. - چرخه سوخت هستهاي (شكل هندسي) (عكس)
استخراج اورانيوم
هر دو نوع حفاري و تكنيكهاي موقعيتي براي كشف كردن اورانيوم به كار ميروند، حفاري ممكن است به صورت زيرزميني يا چالهاي باز و روي زمين انجام شود.
در كل، حفاريهاي روزميني در جاهايي استفاده ميشود كه ذخيره معدني نزديك به سطح زمين و حفاريهاي زيرزميني براي ذخيرههاي معدني عميقتر به كار ميرود. بهطور نمونه براي حفاري روزميني بيشتر از 120 متر عمق، نياز به گودالهاي بزرگي بر سطح زمين است؛ اندازه گودالها بايد بزرگتر از اندازه ذخيره معدني باشد تا زماني كه ديوارههاي گودال محكم شوند تا مانع ريزش آنها شود. در نتيجه، تعداد موادي كه بايد به بيرون از معدن انتقال داده شود تا به كانه دسترسي پيدا كند زياد است. حفاريهاي زيرزميني داراي خرابي و اخلالهاي كمتري در سطح زمين هستند و تعداد موادي كه بايد براي دسترسي به سنگ معدن يا كانه به بيرون از معدن انتقال داده شوند بهطور قابل ملاحظهاي كمتر از حفاري نوع روزميني است. مقدار زيادي از اورانيوم جهاني از (ISL) (In Sitaleding) ميآيد. جايي كه آبهاي اكسيژنه زيرزميني در معدنهاي كانهاي پرمنفذ به گردش ميافتند تا اورانيوم موجود در معدن را در خود حل كنند و آن را به سطح زمين آورند. (ISL) شايد با اسيد رقيق يا با محلولهاي قليايي همراه باشد تا اورانيوم را محلول نگهدارد، سپس اورانيوم در كارخانههاي آسيابسازي اورانيوم، از محلول خود جدا ميشود. در نتيجه انتخاب روش حفاري براي تهنشين كردن اورانيوم بستگي به جنس ديواره معدن كانه سنگ، امنيت و ملاحظات اقتصادي دارد. در غالب معدنهاي زيرزميني اورانيوم، پيشگيريهاي مخصوصي كه شامل افزايش تهويه هوا ميشود، لازم است تا از پرتوافشاني جلوگيري شود.
آسياب كردن اورانيوم
محل آسياب كردن معمولاً به معدن استخراج اورانيوم نزديك است. بيشتر امكانات استخراجي شامل يك آسياب ميشود. هرچه جايي كه معدنها قرار دارند به هم نزديكتر باشند يك آسياب ميتواند عمل آسيابسازي چند معدن را انجام دهد. عمل آسيابسازي اكسيد اورانيوم غليظي توليد ميكند كه از آسياب حمل ميشود. گاهي اوقات به اين اكسيدها كيك زرد ميگويند كه شامل 80 درصد اورانيوم ميباشد. سنگ معدن اصل شايد داراي چيزي در حدود 1/0 درصد اورانيوم باشد.
در يك آسياب، اورانيوم با عمل سنگشويي از سنگهاي معدني خرد شده جدا ميشود كه يا با اسيد قوي و يا با محلول قليايي قوي حل ميشود و به صورت محلول در ميآيد. سپس اورانيوم با تهنشين كردن از محلول جدا ميشود و بعداز خشك كردن و معمولاً حرارت دادن به صورت اشباع شده و غليظ در استوانههاي 200 ليتري بستهبندي ميشود. باقيمانده سنگ معدن كه بيشتر شامل مواد پرتوزا و سنگ معدن ميشود در محلي معين به دور از محيط معدن در امكانات مهندسي نگهداري ميشود. (معمولاً در گودالهايي روي زمين). پسماندههاي داراي مواد راديواكتيو عمري طولاني دارند و غلظت آنها كم خاصيتي سمي دارند. هرچند مقدار كلي عناصر پرتوزا كمتر از سنگ معدن اصلي است و نيمه عمر آنها كوتاه خواهد بود اما اين مواد بايد از محيط زيست دور بمانند.
تبديل و تغيير
محلول آسياب شده اورانيوم مستقيماً قابل استفاده بهعنوان سوخت در راكتورهاي هستهاي نيست. پردازش اضافي به غنيسازي اورانيوم مربوط است كه براي تمام راكتورها لازم است.
اين عمل اورانيوم را به نوع گازي تبديل ميكند و راه بهدست آوردن آن تبديل كردن به هگزا فلوريد (Hexa Fluoride) است كه در دماي نسبتاً پايين گاز است. در وسيلهاي تبديلگر، اورانيوم به اورانيوم دياكسيد تبديل ميشود كه در راكتورهايي كه نياز به اورانيوم غني شده ندارند استفاده ميشود. بيشتر آنها بعداز آن كه به هگزافلوريد تبديل شدند براي غنيسازي در كارخانه آماده هستند و در كانتينرهايي كه از جنس فلز مقاوم و محكم است حمل ميشوند. خطر اصلي اين طبقه از چرخه سوختي اثر هيدروژن فلوريد (Hydrogen Fluoride) است.
مزایایی استفاده از انژری هسته ای
انرژي در جهان امروز يك عامل راهبردي است و اغلب كشورهاي جهان به خصوص آنها كه به دنبال اعمال اراده و قدرت خود بر ديگر كشورها مي باشند از همين دريچه به مقوله انرژي مي نگرند.
سوخت هاي فسيلي مانند ذغال سنگ، مقدار قابل توجهي از انواع آلاينده ها همانند تركيبات كربن و گوگرد را وارد محيط زيست مي سازند كه براي سلامت انسان زيانبار است. از سوي ديگر با توجه به افزايش مصرف برق و پايان پذير بودن منابع سوخت فسيلي به نظر مي رسد استفاده از انرژي هسته اي بهترين گزينه موجود باشد. ايران ۳۰ هزار مگاوات نيروگاه دارد و در ده سال آينده، احتمالاً به۶۰ هزار مگاوات خواهد رسيد. بالا رفتن حجم توليد گازهاي گلخانه اي، هزينه هاي اجتماعي خاصي را ايجاد مي كند كه بالطبع بايد جلوي توليد گازهاي گلخانه اي را در نيروگاههاي فسيلي گرفت، در حال حاضر روسيه ۸ ميليون بشكه نفت در روز توليد و حدود ۵ ميليون از آن را صادر مي كند. ۳۰ نيروگاه هسته اي دارد و به سرعت هم به نيروگاههاي خود اضافه مي كند، در حالي كه اولين كشور در ذخاير گازي است و جمعيت آن هم تنها كمي بيشتر از دو برابر ماست. در اين شرايط آمريكا هم ۱۰۵ نيروگاه هسته اي دارد، لذا فقط معيارهاي اقتصادي هم مطرح نيست و معيارهاي مختلف فن آوري تأثير گذار خواهد بود. در واقع تكنولوژي هسته اي، ميعاد گاه تكنولوژي هاي ديگر است. مثل صنعت خودرو كه اگر در يك كشور رونق خوبي داشته باشد، تقريباً بخش عمده اي از تكنولوژي را جلو مي برد، چرا كه بيشتر علوم و تكنولوژي ها مثل مكانيك، شيمي، مواد، برق و... صنعت غني سازي هم عمر كمي ندارد و دست كم ۴۰ سال است كه اين كار شروع شده است. چون در غني سازي اورانيوم جهت استفاده در راكتورهاي هسته اي از علوم مختلف مهندسي، مكانيك، شيمي و... با نهايت دقت و قدرت استفاده مي شود. به طور كلي تعريف جديد مهندسي براساس ميزان دقت است و كشوري پيشرفته ناميده مي شود كه ميزان خطاي مهندسي آن كم باشد. براي رسيدن به استقلال واقعي، بايد به سمت توليد فن آوري و علم رفت. البته اين روند بالطبع هزينه دارد. همه جاي دنيا هم، اين گونه است. به هر حال هزينه رسيدن به تكنولوژي هسته اي با اين همه عظمت، كار و فعاليت همه جانبه متخصصين ايراني و استفاده از تجربه كشورهاي دارنده اين صنعت را طلب مي كند. مقوله انرژي براي كشورهاي سلطه طلب، نقش موتور محركه اقتصاد و توليد ملي و تعيين كننده جايگاه آنها در نظام سرمايه داري جهان را دارد و همچنين تضمين كننده منافع و امنيت ملي آنها است، براي كشور ما نيز چگونگي سامان دهي به سياستهاي بخش انرژي، نقش كليدي در فرآيند تحولات سياسي، اجتماعي و اقتصادي را داراست و لذا ضروري است كه براي انرژي و بخصوص نفت و گاز و به دنبال اينها انرژي هسته اي، برنامه و استراتژي انديشيده و متناسب با شرايط واقعي موجود داخلي و جهاني داشته باشيم. دغدغه اصلي جهان عادت كرده به مصرف انرژي، در دو دهه آينده، توليد انرژي و ساخت نيروگاه اتمي به عنوان تنها راه خروج از بحران انرژي در دهه هاي آينده است. در اين بين از آن جا كه ساخت يك نيروگاه اتمي اغلب علوم و فنون را به كار مي گيرد، نيروگاه برق اتمي، اقتصادي ترين نيروگاهي است كه امروز در دنيا احداث مي شود. انرژی هستهای در زمینههای مختلف پزشکی، موزهها، شناسایی کوچکترین شکاف یا ناخالصی در مواد و موتور هواپیما و اتومبیل، پیشگیری از فساد زودرس محصولات کشاورزی و رشد گیاهان کاربرد دارد. علم طب شناخت خود را جهت درمان و پیشگیری از بیماری اشعه وسعت داد و همزمان از اشعه به صور مختلف در تشخیص و درمان بیماریها از جمله سرطان استفاده کرد. رادیوتراپی جایگاه ویژه در درمان سرطانها پیدا کرد و طب هسته به عنوان یک رشته تخصصی در پزشکی روز وارد شد
پزشکی هسته ای :
تصویر برداری در پزشکی هسته ای
توموگرافی تابش پوزیترون (PET) (SPECT) توموروگرافی با استفاده از تابش تک فوتون تصویر برداری قلبی عروقی اسکن استخوان
پزشکی هسته ای و درمان بیماریها
يكي از روشهاي تشخيصي و درماني ارزشمند در طب، پزشكي هسته اي مي باشد. كه تبلور آن از ابتدا تا كنون تلفيقي از كشفيات مهم تاريخي بوده است
اولين استفاده كلينيكي مواد راديواكتيو، در سال 1937 جهت درمان لوسمي در دانشگاه كاليفرنيا در بركلي بود. بعــــــد از آن در 1946 با استــــــفاده از اين مواد توانستند در يك بيمار مبتلا به سرطان تيروئـــــيد از پيشرفت اين بيماري جلوگيري كنند. در دهه 1970 توانستند با جاروب نمودن از ارگانهاي ديگر بدن مانند كبد و طحال، تومورهاي مغزي و مجاري گوارشي تصاويري را تهيه نمايند. در دهه 1980 از راديو داروها جهت تشخيص بيماري هاي قلبي استفاده نمودند و هم اكنون نيز با ضريب اطمينان بسيار بالايي از پزشكي هسته اي در درمان و تشخيص و پيگيري روند درمان بيماريها استفاده مي گردد. انرژی هسته ای کاربرداری زیاد در پزشکی در علوم و صنعت و کشاورزی و... دارد. لازم به ذکر است انرژی هسته ای به تمامی انرژی های دیگر قابل تبدیل است ولی هیچ انرژی به انرژی هسته ای تبدیل نمی شود .موارد زیادی از کاربردهای انرژی هسته ای در زیر آورده می شود .
نیروگاه هسته ای (Nuclear Power Station) :
یک نیروگاه الکتریکی که از انرژی تولیدی شکست هسته اتم اورانیوم یا پلوتونیم استفاده می کند. چون شکست سوخت هسته ای اساساً گرما تولید می کند از گرمای تولید شده رآکتور های هسته ای برای تولید بخار استفاده می شود از بخار تولید شده برای به حرکت در آوردن توربین ها و ژنراتور ها که نهایتاً برای تولید برق استفاده می شود .
پیل هسته ای یا اتمی دستگاه تبدیل کننده انرژی اتمی به جریان برق مستقیم است ساده ترین پیل ها شامل دو صفحه است. یک پخش کننده بتای خالص مثل استرنیوم 90 و یک هادی مثل سیلسیوم.
کاربردهای پزشکی:
در پزشکی تشعشعات هسته ای کاربردهای زیادی دارند که اهم آنها عبارتند از:
• رادیو گرافی • گامااسکن • استرلیزه کردن هسته ای و میکروب زدایی وسایل پزشکی با پرتو های هسته ای • رادیو بیولوژی کاربرد انرژی هسته ای در بخش دامپزشکی و دامپروری : تکنیکهای هسته ای در حوزه دامپزشکی موارد مصرفی چون تشخیص و درمان بیماریهای دامی ، تولید مثل دام ، اصلاح نژاد و دام ، تغذیه ، بهداشت و ایمن سازی محصولات دامی و خوراک دام دارد کاربرد انرژی هسته ای در دسترسی به منابع آب : تکنیکهای هسته ای برای شناسایی حوزه های آب زیر زمینی هدایت آبهای سطحی و زیر زمینی ، کشف و کنترل نشت و ایمنی سدها مورد استفاده قرار میگیرد. در شیرین کردن آبهای شور نیز انرژی هستهای کاربرد دارد. کاربردهای کشاورزی: تشعشعات هسته ای کاربرد های زیادی در کشاورزی دارد که مهم ترین آنها عبارتست از: • موتاسیون هسته ای ژن ها در کشاورزی • کنترل حشرات با تشعشعات هسته ای • جلوگیری از جوانه زدن سیب زمینی با اشعه گاما • انبار کردن میوه ها • دیرینه شناسی )باستان شناسی) و صخره شناسی )زمین شناسی) که عمر یابی صخره ها با C14 در باستان شناسی خیلی مشهور است کاربردهای صنعتی: در صنعت کاربردها ی زیادی دارد از جمله مهمترین آنها عبارتند از: • نشت یابی با اشعه • دبی سنجی پرتویی(سنجش شدت تشعشعات ، نور و فیزیک امواج) • سنجش پرتویی میزان سائیدگی قطعات در حین کار • سنجش پرتویی میزان خوردگی قطعات • چگالی سنج موادمعدنی با اشعه • کشف عناصر نایاب در معادن تکنیکهای هسته ای بر کشف مینهای ضد نفر نیز کاربرد دارد. بنابرین ، دانش هسته ای با این قدرت و وسعتی که دارد، هر روز بر دامنه استفاده از فناوری هسته ای و بویژه انرژی هسته ای افزوده می شود. کاربرد انرژی در بخشهای مختلف به گونهای است که اگر کشوری فناوری هسته ای را نهادینه نماید، در بسیاری از حوزههای علمی و صنعتی ، ارتقای پیدا می کند و مسیر توسعه را با سرعت طی می نماید.
انرژی هسته ای در پزشکی هسته ای و امور بهداشتی:
در کشورهای پیشرفته صنعتی ، از انرژی هسته ای به صورت گسترده در پزشکی استفاده می گردد. با توجه به شیوع برخی از بیماریها از جمله سرطان ، ضرورت تقویت طب هسته ای در کشورهای در حال توسعه ، هر روز بیشتر می شود. موارد زیر از مصادیق تکنیکهای هسته ای در علم پزشکی است:
تهیه و تولید کیتهای رادیو دارویی جهت مراکز پزشکی هسته ای تهیه و تولید رادیو دارویی جهت تشخیص بیماری تیرویید و درمان آنها تهیه و تولید کیتهای هورمونی تشخیص و درمان سرطان پروستات تشخیص سرطان کولون ، روده کوچک و برخی سرطانهای سینه تشخیص تومورهای سرطانی و بررسی تومورهای مغزی ، سینه و ناراحتی وریدی تصویر برداری بیماریهای قلبی ، تشخیص عفونتها و التهاب مفصلی ، آمبولی و لختههای وریدی موارد دیگری چون تشخیص کم خونی ، کنترل رادیو داروهای خوراکی و تزریقی
کاربرد انرژی هسته ای در تولید برق :
یکی از مهم ترین موارد استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای ، تولید برق از طریق نیروگاههای اتمی است. با توم به پایان پذیر بودن منابع فسیلی و روند رو به رشد توسعه اجتماعی و اقتصادی ، استفاده از انرژی هسته ای برای تولید برق را امری ضروری و لازم می دانند و ساخت چند نیروگاه اتمی را دنبال مینماید.
ایران هر ساله حدودا به هفت هزار مگاوات برق در سال نیاز دارد. نیروگاه اتمی بوشهر 1000 مگاوات برق را در صورت راه اندازی تامین می نماید. و احداث نیروگاههای دیگر برای رفع این نیازی ضروری است. برای تولید میزان برق حدود 190 میلیون بشکه نفت خام مصرف می شود. که در صورت تامین از طریق انرژی هسته ای سالیانه 5 میلیارد دلار صرفه جویی خواهد شد.
برتری انرژی هسته ای بر سایر انرژیها:
علاوه بر صرفه اقتصادی دلایل زیر استفاده از انرژی هسته ای را ضروری مینماید. منابع فسیلی محدود بوده و متعلق به نسلهای آتی میباشد. استفاده از نفت خام در صنایع تبدیل پتروشیمی ارزش بیشتری دارد. تولید برق از طریق نیروگاه اتمی ، آلودگی نیروگاههای کنونی را ندارد. تولید هفت هزار مگاوات با مصرف 190 میلیون شبکه نفت خام ، هزارتن دیاکسید کربن ، 150 تن ذرات معلق در هوا ، 130 تن گوگرد و 50 تن اکسید نیتروژن را در محیط زیست پراکنده می کند، در حالی که نیروگاه اتمی چنین آلودگی را ندارد.
ساختار نيروگاه هاي اتمي جهان و نيز شرح مختصري درباره طرز غني سازي اورانيوم مطالبي در مورد ساختار نيروگاه هاي اتمي جهان و نيز شرح مختصري درباره طرز غني سازي اورانيوم و يا سنتز عنصر پلوتونيوم : برحسب نظريه اتمي عنصر عبارت است از يك جسم خالص ساده كه با روش هاي شيميايي نمي توان آن را تفكيك كرد. از تركيب عناصر با يكديگر اجسام مركب به وجود مي آيند. تعداد عناصر شناخته شده در طبيعت حدود ۹۲ عنصر است. هيدروژن اولين و ساده ترين عنصر و پس از آن هليم، كربن، ازت، اكسيژن و... فلزات روي، مس، آهن، نيكل و... و بالاخره آخرين عنصر طبيعي به شماره ۹۲، عنصر اورانيوم است. بشر توانسته است به طور مصنوعي و به كمك واكنش هاي هسته اي در راكتورهاي اتمي و يا به كمك شتاب دهنده هاي قوي بيش از ۲۰ عنصر ديگر بسازد كه تمام آن ها ناپايدارند و عمر كوتاه دارند و به سرعت با انتشار پرتوهايي تخريب مي شوند. اتم هاي يك عنصر از اجتماع ذرات بنيادي به نام پرتون، نوترون و الكترون تشكيل يافته اند. پروتون بار مثبت و الكترون بار منفي و نوترون فاقد بار است. تعداد پروتون ها نام و محل قرار گرفتن عنصر را در جدول تناوبي (جدول مندليف) مشخص مي كند. اتم هيدروژن يك پروتون دارد و در خانه شماره ۱ جدول و اتم هليم در خانه شماره ۲، اتم سديم در خانه شماره ۱۱ و... و اتم اورانيوم در خانه شماره ۹۲ قرار دارد. يعني داراي ۹۲ پروتون است.
کشورهای اصلی توليد کننده اورانيوم
استراليا
چين کانادا قزاقستان ناميبيا نيجر روسيه ازبکستان برای بدست آوردن بالاترين بازدهی در فرايند زنجيره ای شکافت هسته بايد از اورانيوم ۲۳۵ استفاده کرد که هسته آن به سادگی شکافته ميشود. هنگامی که اين نوع اورانيوم به اتمهای کوچکتر تجزيه ميشود علاوه بر آزاد شدن مقداری انرژی حرارتی دو يا سه نوترون جديد نيز رها ميشود که در صورت برخورد با اتمهای جديد اورانيوم بازهم انرژی حرارتی بيشتر و نوترونهای جديد آزاد ميشود. اما بدليل "نيمه عمر" کوتاه اورانيوم ۲۳۵ و فروپاشی سريع آن، اين ايزوتوپ در طبيعت بسيار نادر است بطوری که از هر ۱۰۰۰ اتم اورانيوم موجود در طبيعت تنها هفت اتم از نوع U۲۳۵ بوده و مابقی از نوع سنگينتر U۲۳۸ است. فراوری: سنگ معدن اورانيوم بعد از استخراج، در آسيابهائی خرد و به گردی نرم تبديل ميشود. گرد بدست آمده سپس در يک فرايند شيميائی به ماده جامد زرد رنگی تبديل ميشود که به کيک زرد موسوم است. کيک زرد دارای خاصيت راديو اکتيويته است و ۶۰ تا ۷۰ درصد آنرا اورانيوم تشکيل ميدهد. دانشمندان هسته ای برای دست يابی هرچه بيشتر به ايزوتوپ نادر U۲۳۵ که در توليد انرژی هسته ای نقشی کليدی دارد، از روشی موسوم به غنی سازی استفاده می کنند. برای اين کار، دانشمندان ابتدا کيک زرد را طی فرايندی شيميائی به ماده جامدی به نام هگزافلوئوريد اورانيوم تبديل ميکنند که بعد از حرارت داده شدن در دمای حدود ۶۴ درجه سانتيگراد به گاز تبديل ميشود.
بايد اين گاز را دور از معرض روغن و مواد چرب کننده ديگر نگهداری کرد.
کاربرد صلح آمیز انرژی هسته ای
علوم و فنون هسته ای جزو فن آوری های پیش رفته و برتر در عصر کنونی است. امروز تاثیر این علوم در گسترش دانش بشری، تسلط بر طبیعت، تامین رفاه و پیشرفت زندگی بشر غیر قابل تردید بوده و به درستی می توان آن را از عناصر و محور های اصلی توسعه ی پایدار و از عوامل مهم اقتدار یک کشور به شمار آورد.
علوم و فنون هسته ای جزو فن آوری های پیش رفته و برتر در عصر کنونی است. امروز تاثیر این علوم در گسترش دانش بشری، تسلط بر طبیعت، تامین رفاه و پیشرفت زندگی بشر غیر قابل تردید بوده و به درستی می توان آن را از عناصر و محور های اصلی توسعه ی پایدار و از عوامل مهم اقتدار یک کشور به شمار آورد. در واقع، در طول نیم قرن گذشته، در نتیجه تلاش پیگیر پژوهش گران، این فناوری نقش مهمی در رشد صنعت، کشاورزی و پزشکی ایفا کرده است. استفاده از رادیو ایزوتوپ ها در تشخیص و درمان بیماری ها، به کارگیری فن آوری هسته ای در تولید برق و تولید مواد با خواص ویژه و هم چنین تولید گونه های مقاوم محصولات کشاورزی نسبت به آفات و کم آبی، تنها شماری از استفاده های گوناگون این علوم در پزشکی، صنعت و کشاورزی است. جمهوری اسلامی ایران مصمم است، با توجه به تاثیر شگرف علوم و فنون هسته ای در مؤلفه های علمی، اقتصادی و اجتماعی و به طور کلی توسعه پایدار، راه خود را در مسیر پر پیچ و خم استفاده ی صلح آمیز از این فناوری باز کند. انرژی هسته ای به طور صلح جویانه موارد مصرف گوناگونی دارد که به شرح آن ها پرداخته می شود. (شایان ذکر است، آژانس بین المللی انرژی اتمی در این حوزه تحقیقات متعددی را انجام داده است که به مراحل کاربردی نیز رسیده اند.)
● در بخش پزشکی و بهداشتی
طبق آمار های سازمان بهداشتی، میزان افراد سرطانی در کشور های در حال توسعه تا سال ۲۰۱۵ هر ساله ۱۰ میلیون نفر افزایش می یابد. این در حالی است که شیوه های زندگی در حال تغییر است. اکثر کشور های در حال توسعه، دارای متخصصان کافی در این زمینه یا دستگاه های رادیو تراپی نیستند تا بتوانند به طور موثر و ایمن با بیماران سرطانی خود تعامل کنند. در حدود ۱۵کشور آفریقایی و چند کشور آسیایی، حتی یک دستگاه رادیو تراپی نیز وجود ندارد. آژانس بین المللی انرژی اتمی در این زمینه برای کمک به کشور ها، برنامه هایی را تدارک دیده است. هم چنین از تکنیک های هسته ای در ساخت داروهای هسته ای نیز استفاده می شود. به طور کلی، می توان موارد ذیل را به عنوان مصادیق کاربرد تکنیک های هسته ای در حوزه ی پزشکی نام برد: ـ تهیه و تولید رادیو داروی ید – ۳۱۱، برای تشخیص بیماری های تیروئید و درمان آن ها ـ تهیه و تولید کیت های رادیو دارویی برای مراکز پزشکی هسته ای ـ کنترل کیفی رادیو دارو های خوراکی و تزریقی، برای تشخیص و درمان بیماری ها ـ تهیه و تولید کیت های هورمونی ـ تشخیص و پی گیری درمان سرطان پروستات ـ بررسی مراکز عفونی در بدن ـ تشخیص سرطان های کولون، پانکراس، روده کوچک و برخی سرطان های سینه ـ شناخت محل تومور های سرطانی و بررسی تومور های مغزی، سینه و ناراحتی های ریوی ـ تصویر گیری بیماری های قلبی، تشخیص عفونت ها و التهاب مفصلی، آمبولی و لخته های وریدی ـ تشخیص کم خونی ها یا سندرم اختلال در جذب ویتامین۱۲B ـ تولید دزیمتر های جیبی و محیطی ـ استریلیزاسیون لوازم پزشکی یک بار مصرف.
● در بخش دام پزشکی و دام پروری
▪ در این حوزه می توان از مصادیق ذیل نام برد: ـ نقش تکنیک های هسته ای در پیش گیری، کنترل و تشخیص بیماری های دامی ـ نقش تکنیک های هسته ای در تولید مثل دام ـ نقش تکنیک های هسته ای در تغذیه دام ـ نقش تکنیک های هسته ای در بهداشت و ایمنی محصولات دامی و خوراک دام.
● در مدیریت منابع آب
بهبود دسترسی به منبع آب جهان، به عنوان یکی از زمینه های بسیار مهم در توسعه شناخته شده است. بیش از یک ششم جمعیت جهان در مناطقی زندگی می کنند که دسترسی مناسب به آب آشامیدنی بهداشتی ندارد. تکنیک های هسته ای برای شناسایی حوزه های آب خیز زیرزمینی، هدایت آب های سطحی و زیرزمینی، کشف و کنترل آلودگی و کنترل نشت و ایمنی سد ها به کار می روند. از این تکنیک ها، هم چنین در شیرین کردن آب شور و آب دریا نیز استفاده می شود.
● در بخش صنایع غذایی و کشاورزی
▪ در این حوزه نیز می توان مصادیق ذیل را نام برد: ـ جلوگیری از جوانه زدن محصولات غذایی ـ کنترل و از بین بردن حشرات ـ به تاخیر انداختن زمان رسیدگی به محصولات غذایی ـ افزایش زمان نگه داری ـ کاهش میزان آلودگی میکروبی ـ از بین بردن ویروس ها ـ طرح های باردهی و جهش گیاهانی چون گندم، برنج و پنبه.
● در بخش صنایع
▪ در این حوزه می توان از مصادیق ذیل نام برد: ـ تهیه و تولید چشمه های پرتو زایی کبالت برای مصارف صنعتی ـ تولید چشمه های ایریدیم برای کاربرد های صنعتی و بررسی جوش کاری در لوله های نفت و گاز ـ تولید چشمه های پرتو زا برای کاربرد های مختلف در علوم و صنعت از قبیل، طراحی و ساخت انواع سیستم های هسته ای برای کاربرد های صنعتی مانند سیستم های سطح سنجی، ضخامت سنجی، دانسیته سنجی و ... ـ اندازه گیری خاکستر ذغال سنگ ـ بررسی کوره های مذاب شیشه سازی برای تعیین اشکالات آن ها ـ نشت یابی در لوله های انتقال نفت با استفاده از تکنیک هسته ای.
● در شناسایی مین های ضد نفر
در سال گذشته آژانس بین المللی انرژی اتمی از تکنیک هسته ای در کرواسی به صورت آزمایشی برای شناسایی مین های ضد نفر استفاده کرده و نتیجه این بود که اندازه های خاصی از این مین ها در اعماق مختلف و در شرایط خشکی خاک زمین شناسایی شدند. اما کار بیشتری نیاز است تا منجر به کشف مین های ضد نفر کوچک تر و در شرایط رطوبت خاک زمین شود.
● توسعه هسته ای جمهوری اسلامی ایران در پزشکی، صنعت و کشاورزی
جمهوری اسلامی ایران برنامه گسترده ای در خصوص توسعه ی هسته ای در موارد فوق دارد. در این زمینه، سازمان انرژی اتمی ایران با ایجاد مراکز و آزمایشگاه های مختلف تحقیقاتی، تولیدی و خدماتی در این امر اهتمام کامل ورزیده است. مراکز زیر از جمله مهم ترین تاسیسات هسته ای سازمان، برای اجرایی کردن توسعه ی هسته ای اند: ـ مرکز تحقیقات هسته ای ـ مرکز تحقیقات گداخت هسته ای ـ مرکز تابش گاما ـ مرکز تحقیقات پزشکی و کشاورزی هسته ای ـ مرکز پرتو فرایند ـ مرکز علمی و صنعتی ـ مرکز تحقیقات لیزر ▪ بخشی از مهم ترین فعالیت های مراکز فوق، عبارتند از: ـ تولید رادیو ایزوتوپ هایی مثل: ۱۹۲-Ir و ۶۰-Co و ۱۳۷-Cs و ۲۴۱-Am ـ تولید رادیو داروهایی مثل:۹۹-Mo/m۹۹-Tc و ۱۳۱-I و ۳۲-P و ۶۷-Ga ـ تولید انواع کیت های رادیو دارویی ـ تولید گندم موتانت و غیر موتانت، جوموتانت و غیر موتانت و پنبه ی موتانت ـ تولید سیستم شمارش هسته ای با آشکارساز گایگر ـ تولید مولد پالد هسته ای ـ تولید دزیمتر جیبی و دزیمتر دیجیتال دستی ـ تولید انواع لیزر ها موارد فوق تنها نمونه های اندکی از فعالیت های سازمان انرژی اتمی در خصوص توسعه ی هسته ای در پزشکی، صنعت و کشاورزی است. در حال حاضر صدها پروژه تحقیقاتی، کاربردی و تولیدی در مراکز مختلف سازمان درحالی انجام است که نشان گر عزم و برنامه ریزی جمهوری اسلامی ایران در توسعه علوم و فن آوری هسته ای است.
انرژی هستهای در ایران
كشورهاي برخوردار از فنآوري اتمي كه نگران دستيابي ساير كشورهاي در حال توسعه به اين فنآوري استراتژيك بودند، مبادرت به ايجاد ساختاري در زير مجموعه سازمان ملل متحد نمودند تا از اين طريق به كنترل ديگران بپردازند. در اين بين پيمانهاي مختلفي از جمله پيمان منع گسترش سلاحهاي هستهاي (NPT)، پيمان منع جامع آزمايشهاي هستهاي (CTBT)، معاهده منع سلاحهاي شيميايي (CWC) و ... طرح وبه تصويب رسيد. ماهيت تمام پيمانهاي فوق به صورتي است كه كشورها را به دو دسته داراها (كشورهاي داراي سلاحهاي هستهاي) و ندارها (كشورهاي فاقد سلاحهاي هستهاي) تقسيم ميكند. با اين حال تعداد قابل توجهي از كشورهاي جهان از جمله جمهوري اسلامي ايران عليرغم ناعادلانه بودن اين پيمانها فقط به انگيزه صلحطلبي تلاش كردند تا به تكنولوژي هستهاي دست يابند.
از اين رو در شرايطي كه بند 4 پيمان منع گسترش جنگافزارهاي هستهاي ـ انپيتي ـ، حق امضا كنندگان در برخورداري از فناوري هستهاي براي مصارف غير نظامي را به رسميت ميشناسد، طرح فعاليتهاي هستهاي جمهوري اسلامي ايران در مجامع بينالمللي و تبديل آن از مسئلهاي فني و حقوقي به بحران سياسي، به چالشي مهم مبدل شده است.
با توجه به اين مطلب كه دستيابي ايران به فناوري هستهاي يك پروژه و پرونده ملي و تاريخي است، ايران به دليل تأمين امنيت و حفظ تماميت ارضي، تأثيرگذاري بر محيط منطقهاي و جهاني، بازدارندگي و موازنه قدرت در منطقه، كسب پرستيژ بينالمللي، كاهش هزينههاي نظامي و مزيتهاي جانبي فنآوري هستهاي، خود را ملزم به دستيابي به چرخه كامل سوخت هستهاي ميبيند. با اين حال طي سالهاي گذشته فعاليتهاي هستهاي ايران همواره از سوي كشورهي غربي و سازمانهاي بين المللي مورد مخالفت قرار گرفته است و قدرتهاي غربي درصدد محروم نمودن ايران از فنآوري هستهاي برآمدهاند. از اين رو در نوشتار حاضر ضمن بررسي سابقه تاريخي فعاليتهاي هستهاي در ايران در دوره پهلوي و دوران پس از انقلاب، به چگونگي طرح پرونده هستهاي ايران در مجامع بين المللي و نحوه تغيير روند اين پرونده از مسئلهاي حقوقي و فني به بحراني سياسي خواهيم پرداخت.
فعاليتهاي هسته اي ايران در دوره پهلوي
نخستين تلاشهاي بلند پروازانه ايران براي دستيابي به فناوري هستهاي به دهه 50 ميلادي باز ميگردد، در راستاي روابط ويژهاي كه رژيم پهلوي با ايالات متحده برقرار كرده بود، در سال 1958 به عضويت آژانس بينالمللي انرژي اتمي (IAEA) درآمد. همچنين در اول جولاي 1968، پيمان عدم تكثير سلاحهاي هستهاي (NPT) را پذيرفت و در پنجم مارس 1970،آن را در مجلس شوراي ملي به تصويب رساند. مركز تحقيقات هستهاي تهران (TNRC) در سال 1967 و سازمان انرژي اتمي ايران (AEOI) در سال 1974 تأسيس شدند. سازمان انرژي اتمي ايران عهدهدار ساخت 4 نيروگاه در بوشهر (و دارخوين)، ايجاد تأسيسات آب شيرين در بوشهر، تأمين سوخت و پشتيباني تكنولوژيكي از نيروگاههاي وقرارداد ساخت 4 نيروگاه ديگر در اصفهان و استان مركزي گرديد. همزمان با اين تحولات، نخست دانشگاه تهران و سپس دانشگاه شيراز نيز در زمينه فناوري هستهاي به تربيت دانشجو در رشته مهندسي هستهاي پرداختند. 1 سازمان انرژي هستهاي ايران كه جهت دستيابي به اهداف مذكور، مذاكره با شركتهاي امريكايي، فرانسوي و آلماني را از اوايل دهه 70 آغاز كرده بود، در سال 1974، طي قراردادي با بنياد پژوهشي استنفورد امريكا (Stanford research institute) به توافقي در خصوص توليد 20 هزار مگاوات برق تا سال 1995 از طريق تأسيس نيروگاههاي هستهاي در ايران دست يافت. در اين دوران كه كشورهاي غربي براي ارائه چرخه سوخت هستهاي به ايران با يكديگر به رقابت برخواسته بودند، موفق به عقد قراردادهايي از طريق شركتهايي نظير زيمنس، يوروديف، كرافت ورك يونيون و ... شدند؛ اما در نهايت با وقوع انقلاب و سرنگوني شاه، تحقيقات و فعاليتهاي هسته ايران با تغييرات بسيار مواجه شد. اگر چه در جريان انقلاب اسلامي عضويت ايران در آژانس و پايبندي به (NPT) و قرارداد پادمان همچنان حفظ شد، اما برنامههاي هستهاي به دلايلي همچون عدم تمايل دولت به ادامه فعاليتها، سرباز زدن شركتهاي خارجي از تكميل نيروگاهها بر مبناي قراردادها، آغاز جنگ تحميلي و ... به دست فراموشي سپرده شد. پس از پايان جنگ تحميلي در سالهاي 1987 و 1988 بازسازي رآكتورهاي سايت يك و دو بوشهر كه در جريان حملات هوايي عراق آسيب ديده بود، از سرگرفته شد. هنگامي كه شركت كرافت ورك (Kraftwerk) زير فشارهاي امريكا از اتمام نيروگاه بوشهر سرباز زد، كنسرسيومي مركب از شركتهاي آرژانتيني، آلماني و اسپانيايي در اواخر 1980 آمادگي خود را براي اتمام نيروگاه بوشهر اعلام نمودند كه طرح آنها نيز با فشارهاي ايالات متحده ناموفق ماند. در تمامي اين ايام آژانس بين المللي انرژي هستهاي بر فعاليتههاي ايران نظارت كامل داشت و حتي آمادگي خود را جهت تبديل «كيك زرد» به سوخت رآكتور به ايران نيز اعلام كرد كه البته اين طرح نيز تحت فشار ايالات متحده در حد يك پيشنهاد باقي ماند. در شرايطي كه ايران به فعاليتهاي هستهاي خود تحت نظارت آژانس بينالمللي انرژي اتمي ادامه ميداد، منابع غربي بارها به انتشار خبرهاي ضد و نقيضي درباره فعاليتهاي هستهاي ايران پرداختند. آنها يك بار در سال 1984 خبرهاي مبتني بر مذاكرات ايران با نيجريه جهت خريد اورانيوم را به خبرهاي مبتني بر توليد بمب اتمي از سوي ايران مبدل كردند و بار ديگر در سال 1991 ايران را متهم به خريداري چهار كلاهك هستهاي از كشور قزاقستان و ...نمودند. به هر روي پس از كش و قوسهاي بسيار ميان تهران، شركتهاي اروپايي و حتي چين براي اتمام نيروگاه هستهاي بوشهر، سرانجام ايران در سال 1995 به توافقي با روسيه براي تكميل اين نيروگاه دست يافت. 2 اگرچه در سال 1995 دولت كلينتون، روسيه را تحت فشار قرار داد تا قرارداد ساخت سانتريفوژگازي اورانيوم غنيشده را به هم بزند و همكاريهاي ديگر خودرا در زمينه ساخت مجتمع هستهاي بوشهر محدود كند، اما نه تنها موفق به تغيير رفتار روسيه و بازداشتن اين كشور از ادامه همكاريها با ايران نشد، بلكه روسيه به اضافه نمودن 5 رآكتور ديگر به نيروگاه هستهاي بوشهر گامي فراتر از خواسته هاي واشنگتن نيز برداشت. 3 در اين بين جمهوري اسلامي ايران نيز در فوريه 2001 و در پي گزارشي كه از سوي غلامرضا آقازاده، رئيس سازمان انرژي اتمي ايران به آژانس بينالمللي انرژي اتمي ارسال شد، رسماً به همكاريهاي بيشتر با آژانس بينالمللي انرژي اتمي سازمان ملل متحد، پاسخ مثبت داد. در شرايطي كه در سال 1992، بازرسان آژانس از معادن اورانيوم ايران ديدن ميكردند و در جريان كامل فعاليتهاي ايران در مورد پايهگذاري يك چرخه كامل سوخت هستهاي قرار داشتند،4 فرافكنيهاي غرب سرانجام در 14 آگوست 2002، نتيجه داد. در اين زمان دو تن از افراد گروهك منافقين در واشنگتن در يك كنفرانس مطبوعاتي به انتشار اخبار و عكسهايي مبني بر تأسيس دو سايت هستهاي از سوي ايران با قابليت توليد سلاحهاي شيميايي و بيولوژيكي پرداختند و تأسيسات هستهاي نطنز و اراك را طرحي براي غنيسازي اورانيوم و پلوتونيوم معرفي نمودند. از اين پس بود كه نگاه جهانيان بيش از پيش به مسئله هستهاي ايران معطوف شد و تأسيسات آب سنگين اراك و غنيسازي اورانيوم نطنز به عنوان صحت ادعاي كاخ سفيد مبني بر پيروي تهران از سياستي در جهت دستيابي به تسليحات اتمي تلقي گرديد. اگر چه از آن زمان تاكنون تهران همواره بر صلحآميز بودن برنامههاي هستهاي خود با هدف كسب انرژي تأكيد داشته، اما از سوي ايالات متحده و متحدان آن، همواره متهم به غير صلحآميز بودن برنامههاي هستهاياش شده است. ايالات متحده و متحدانش با طرح مسائلي همچون پنهانكاري ايران از فعاليت هاي هستهاي در اراك و نطنز، وجود منابع سرشار انرژي در ايران و تعهد روسيه به تأمين سوخت نيروگاه هستهاي بوشهر، تلاشهاي ايران را در جهت گسترش و ادامه فعاليتهاي هستهاي، غير صلحآميز خواندند. امريكا كه خواستار ارجاع پرونده ايران به شوراي امنيت سازمان ملل بود، با نرمش سه كشور اروپايي فرانسه، انگليس و آلمان جهت حل و فصل ديپلماتيك مسئله روبرو شد. از اين رو مذاكرات ديپلماتيك ميان تهران و سه كشور اروپايي آغاز شد و ايران در 21 نوامبر سال 2003 اعلام به امضاي پروتكل الحاقي نمود. 5 اما انتقال جريان مذاكرات از چارچوب حقوقي و فني به ميدان مشاجرات سياسي پس از موافقتنامههاي پاريس و سعدآباد حاكي از آن بود كه عملاً جنبهي حقوقي موضوع به سايه رانده شده است و ايفاي تعهدات پيشبيني شده در موافقت نامهي پاريس اولويت خاص خود را پيدا نموده و نقض اين تعهدات، دلايل كافي را براي ارجاع پرونده به شوراي امنيت فراهم خواهد ساخت. اروپاييها كه پيش از اين امضاي پروتكل الحاقي از سوي ايران را تضميني محكم محسوب ميكردند، عملاً درتوافقنامه پاريس نشان دادند كه تنها به تعليق تمامي فعاليتهاي اتمي ايران از جمله فعاليتهاي تحقيقاتي رضايت خواهند داد. در شرايطي كه تعهد داوطلبانه سعد آباد حكايت از پذيرش تعهداتي از سوي سه كشور اروپايي شركت كننده در نشست تهران داشت، وزراي خارجه آلمان، فرانسه و انگليس هيچگونه تعهدي را بر عهده نگرفتند و الحاق كامل و بدون قيد و شرط ايران به پروتكل را شرط بررسي چگونگي انجام و پيگيري همكاري با تهران قرار دادند. در واقع مراحل تعليق در سعدآباد، بروكسل و پاريس، حكايت از اجراي تدريجي دكترين برچيدن (Rollback Doctrine) داشت كه در تضاد كامل با منافع ملي ايران قرار ميگرفت. از اين رو تصويب قطعنامهاي بر عليه ايران در شوراي حكام آژانس بينالمللي اتمي، نشان از بياعتمادي امريكا و اروپا نسبت به تعليق كامل غنيسازي اورانيوم براساس توافق پاريس داشت و به ايرانيان ثابت نمود كه توافق پاريس نميتواند موجب تغيير رفتار غرب در قبال چرخه توليد سوخت هستهاي ايران باشد. اگر تا اين زمان ميان اروپا و امريكا در روشهاي دستيابي به اهداف تفاوتهايي وجود داشت، از اين پس مشخص گرديد كه هدف اروپا از توافق پاريس صرفاً اتلاف وقت در راستاي برچيدن چرخه توليد سوخت هستهاي ايران است. در واقع تهران متوجه گرديد كه از يك سو آمريكا نوك تيز حملات خود را متوجه ايران كرده و از سوي ديگر اروپا نيز در يك نظام تكقطبي خواهان همكاري نزديكي با ايالات متحده امريكا است. بدين ترتيب رفع تعليق ايران از مركزUCF اصفهان باعث موضعگيري و قطع مذاكرات رسمي ميان ايران و سه كشور اروپايي گرديد. اين تصميم پس از آن اتخاذ شد كه اروپا در پيشنهاد مصالحه هستهاي خود به تهران بر حق ايران بر غنيسازي اورانيوم با مقاصد صلحآميز، زير نظر آژانس و با تضمينهاي لازم براي عدم انحراف به سمت توليد سلاح هستهاي اذعان نكرد و خواهان بهرهمندي ايران از مشوقهاي اقتصادي در برابر برچيدن چرخه سوخت و به كنار نهادن حق استراتژيك و حساس كشور در اين زمينه شد. بدين ترتيب جريان مذاكرات بعد از موافقت نامهپاريس با موانع و مشكلاتي مواجه گرديد. از يك سو اروپاييها رويهي تأخير را در پيش گرفتند و از سوي ديگر جريانهاي سياسي داخلي ايران از جمله انتخابات رياست جمهوري و نتايج احتمالي آن، به تعليق مذاكرات كمك نمود. با انتخاب محمود احمدينژاد به سمت رياست جمهوري، روند مذاكرات پيشين نيز مورد انتقاد قرار گرفت. علي لاريجاني به عنوان دبير شوراي امنيت ملي، برنامهي سياست خارجي دولت جديد را در خصوص حل مسألهي هستهاي بر مبناي سه گرانيگاه ذيل اعلام داشت: الف) انتقال مذاكرات از گردونهي تعاملات سياسي با سه كشور اروپايي به چارچوب مذاكرات صرفاً حقوقي با آژنس بينالمللي انرژي اتمي. ب) افزايش تعداد دولتهاي شركت كننده در مذاكرات آتي. پ) بهرهگيري از سياست نگرش به شرق و تشكيل جبههاي در مقابل جبههي غرب. 6 با اين اوصاف مناقشه همچنان ادامه يافت و ايران پس از آغاز به كار مركز يو سي اف اصفهان، به راهادازي مراكز ديگر نيز مبادرت ورزيد و در نهايت در 20 فروردين 1385 محمود احمدينژاد خبر دستيابي به چرخه كامل سوخت هستهاي و ورود ايران به باشگاه هستهاي جهان را اعلام نمود. آژانس بينالمللي انرژي اتمي نيز كه از سال 2002 تا سپتامبر 2005 شش قطعنامه متوالي با اجماع صادر نموده بود و در همگي آنها از ايران خواسته بود كه هر نوع فعاليت اتمي را متوقف كند، در فاصله سپتامبر 2005 تا فوريه 2006 دو قطعنامه ديگر نيز عليه ايران صادر نمود؛ كه اگر چه جلوگيري از فعاليتهاي هستهاي ايران را دنبال ميكرد اما تهديدهاي بيشتري را نيز متوجه جمهوري اسلامي مينمود. قطعنامههاي فوق كه خواستار توقف كامل فعاليتهاي هستهاي ايران ـ از جمله فعاليتهايي كه در چارچوب مقررات NPT و پروتكل الحاقي مشروع و قانوني هستند ـ ميگرديد، شرايطي را مهيا نمود كه پرونده هستهاي ايران به عنوان اخلالگر عرصه امنيت بينالمللي به شوراي امنيت سازمان ملل ارجاع گردد. بدين ترتيب شوراي حكام آژانس بينالمللي انرژي اتمي تحت تأثير چند قدرت اروپايي و نفوذ ايالات متحده آمريكا، براساس بند 7 منشور سازمان ملل، ايران را به عنوان عامل بيثباتي در صلح و امنيت بينالمللي شناخت و پرونده هستهاي ايران را به شوراي امنيت ارجاع داد تا بحث بر سر چگونگي برخورد با ايران پيش آيد. در اين بين گروه 1+5 (پنج كشور عضو شوراي امنيت به اضافه آلمان) طي پيشنهادي بستهاي حاوي مشوقها و مجازاتها را به ايران ارائه داد كه در نهايت مورد قبول ايران واقع نشد. در مجموعه پيشنهادي اروپا از ايران خواسته شده بود تا كليه عمليات مربوط به غنيسازي و باز فرآوري را طبق درخواست شوراي حكام آژانس بينالمللي انرژي اتمي و شوراي امنيت سازمان ملل متحد به حال تعليق درآورد و متعهد گردد كه اين وضعيت را در طول مذاكرات آتي ادامه خواهد داد و همچنين اجراي پروتكل الحاقي را نيز از سر گيرد. در مقابل اين درخواست، اروپاييها نيز وعدههايي مبني بر بهبود دسترسي ايران به اقتصاد بينالمللي، بازارها و سرمايهها، از طريق حمايت عملي از جذب ايران در ساختارهاي بينالمللي شامل تجارت جهاني، و ايجاد چارچوبي براي سرمايهگذاري مستقيم بيشتر در ايران و تجارت با ايران (از جمله موافقتنامه تجارت و همكاري اقتصادي با اتحاديه اروپا) ميدادند. 7 پيشنهاد فوق كه از يك تناقض اساسي رنج ميبرد، در شرايطي كه توقف بيقيد و شرط و بدون فوق وقت فعاليتهاي هستهاي ايران را خواستار ميشد، مشوقهاي طرفهاي اروپايي را منوط و مشروط به مذاكره و چانهزني در طول زمان قرار داده بود، بدين ترتيب احتمال اينكه پس از توقف غنيسازي از سوي ايران، كشورهاي اروپايي نيز تعهدات جديدي را نپذيرند، بيش از پيش قوت يافته بود؛ به ويژه كه ايران تجربه عدم تعهد اروپابه توافق پاريس و سعدآباد را نيز پشت سر گذاشته بود. به هر روي دولت ايران در پاسخ به بسته پيشنهادي اروپا، امكان تعليق فعاليتهاي مربوط به غنيسازي را منوط به توقف رسيدگي پرونده اتمي ايران در شوراي امنيت و عاديسازي آن در آژانس بينالمللي انرژي اتمي دانست.در صفحه يازدهم اين متن 21صفحهاي كه اواخر ماه اوت توسط علي لاريجاني، سرپرست مذاكرات هستهاي ايران، تسليم نمايندگان شش قدرت جهاني شد، پس از اشاره به تعليق غنيسازي، آمده است كه «جمهوري اسلامي ايران در اساس با مد نظر قرار دادن برخي اصول و شرايط براي تضمين بيشتر مذاكرات سازنده موافقت دارد و آن را گامي به جلو ميداند.» با اين حال در بخش ديگري از اين متن اشاره شده كه اين گامها مشروط به گامهاي متقابلي از جمله خارج شدن پرونده ايران از شوراي امنيت و تعهد طرف درگير در مذاكرات هستهاي براي عدم جلوگيري از فعاليتهاي صلحآميز ايران است. در پايان متن اين پاسخ، ايران بار ديگر براي فراهم آوردن زمينه مذاكرات اعلام آمادگي كرده، اما در عين حال تأكيد نموده كه در صورت اقدام عليه ايران در شوراي امنيت، موارد ذكر شده منتفي خواهد بود و «جمهوري اسلامي مسير متفاوتي را برخواهد گزيد.» وقايع فوق در حالي در جريان بود كه پيشتر مقامهاي آمريكايي اعلام كرده بودند كه در صورت متوقف نشدن فعاليتهاي مربوط به غنيسازي و يا بينتيجه ماندن گفتگوهاي ايران و اروپا، به سرعت موضوع تحريم ايران در شوراي امنيت را پيگيري خواهند كرد. بدين ترتيب غرب با اعمال پيششرط توقف غنيسازي، از يك سو ايرانيان را به ميز مذاكره فرا ميخواند و از سوي ديگر ممانعت تهران از قبول پيش شرط را موجب انتقال پرونده ايران به شوراي امنيت ميدانستند.
پرونده هستهاي ايران در شوراي امنيت
بدين ترتيب پرونده هستهاي ايران از سوي سه كشور اروپايي بريتانيا، فرانسه و آلمان و با حمايتهاي بيشائبه ايالات متحده آمريكا به شوراي امنيت رفت و به تصويب قطعنامه 1696 منجر شد. در اين قطعنامه از ايران خواسته شده بود تا 31 ماه اوت سال 2006 فعاليتهاي مربوط به غنيسازي اورانيوم را متوقف نمايد، چرا كه در غير اين صورت با تحريمهاي اقتصادي و ديپلماتيك رو به رو خواهد شد. 8 عدم اعتناي ايران به قطعنامهي فوق سبب طرح دومين قطعنامه و اعمال تحريمهايي بر عليه ايران شد. قطعنامهي 1737 كه در 23 دسامبر 2006 به تصويب اعضاي شوراي امنيت رسيد، عملاً ايران را به فصل هفتم و ماده 41 منشور ملل متحد كشاند. اين قطعنامه تهران را با تحريمهاي مختصري نظير ممنوعيت صدور مواد و تجهيزاتي كه با فعاليتهاي اتمي ايران ارتباط مستقيمي داشته باشند، رو به رو كرد و داراييهاي برخي مؤسسات و افراد مرتبط با برنامههاي هسته اي ايران در خارج از كشور را مسدود نمود. همچنين در اين قطعنامه ذكر شده بود كه در صورت بياعتنايي مجدد ايران به قطعنامه فوق و عدم توقف فعاليتهاي هستهاي در مدت زمان مقرر 60روزه از سوي شوراي امنيت، تهران با تحريمهاي سختتري مواجه خواهد شد. 9 اگر چه قطعنامه فوق لحني تند و ضربالاجل دو ماهه براي ايران تعيين كرده بود، جمهوري اسلامي ايران ضمن رد و غير عادلانه خواندن قطعنامه و انتقاد از برخورد دوگانه شوراي امنيت، مصرانه بر ادامه فعاليتهاي صلحآميز خود جهت دستيابي به فنآوري هستهاي پاي فشرد. 10 بدين ترتيب پس از پايان مهلت دو ماهه شوراي امنيت و عدم اعتناي ايران به قطعنامه فوق، قطعنامه سوم شوراي امنيت پس از حدود يك ماه رايزني در 24 مارس 2007 به تصويب رسيد. قطعنامه 1747 كه پس از تعلل و ممانعت مقامات امريكايي از حضور محمود احمدينژاد رئيس جمهور ايران در جلسه شوراي امنيت، به اتفاق آراء تصويب شد، ضمن مسدود نمودن دارائيهاي بيست و هشت فرد و نهاد ايراني مرتبط با برنامههاي هستهاي ايران و جلوگيري از صادرات تسليحات ايران، تحريمهاي تنبيهي جديدي را نيز بر عليه تهران وضع كرده است و يك بار ديگر از ايران مي خواهد كه طي 60 روز آينده فعاليتهاي هستهاي خود را به حالت تعليق درآورد. 11 جمهوري اسلامي ايران نيز در پاسخ به قطعنامه فوق، ضمن «غيرقانوني» توصيف نمودن قطعنامههاي شوراي امنيت، همواره بر «حق انكارناپذير» خود در غنيسازي اورانيوم تأكيد كرده و برنامه هاي هستهاي خود را در راستاي مصارف صلحآميز تشريح كرده است.
نتيجهگيري
در شرايطي كه جمهوري اسلامي ايران تنها هدف خود از غنيسازي اورانيوم را توليد سوخت اتمي مورد نياز براي نيروگاههاي اتمي و مصارف صلحآميز عنوان كرده است، غرب و در صدر آن ايالات متحده آمريكا، هدف از تصويب تحريمها بر عليه ايران را واداشتن اين كشور به متوقف ساختن غنيسازي اورانيوم قرار داده است. اگر چه در ظاهر هدف آمريكا و غرب جلوگيري از گسترش تسليحات هستهاي در جهان به هر طريق ممكن است، اما اهداف سياسي دخالت بسياري در اين امر دارد. به عنوان نمونه آمارهايي كه به طور رسمي و غير رسمي از توان و ميزان سلاحهاي هستهاي اسرائيل پرده برداشتهاند، حكايت از تلاشهاي پنهان و همه جانبه اين رژيم براي توليد سلاحهاي كشتار جمعي دارد؛ اما تا كنون هيچ يك از دولتهاي غربي و سازمانهاي بينالمللي به مقابله با برنامههاي هستهاي آن نپرداختهاند.از اين رو بحران بوجود آمده درگرد مسائل هستهاي ايران نيز بيش از آنكه از لحاظ فني و حقوقي مورد بررسي قرار گيرد به يك جريان و ائتلاف سياسي به رهبري امريكا بر عليه ايران تبديل شده است كه از روابط سرد و خصمانه تهران و واشنگتن بعد از انقلاب اسلامي نشأت ميگيرد. در حالي كه كشورهايي چون هند، پاكستان و اسرائيل اتمي شدهاند و كشورهايي چون كره جنوبي و برزيل در حال ورود به باشگاه اتمي هستند، فعاليتهاي ايران در اين زمينه تحمل نميشود. واقعيت مسلم اين است كه نومحافظهكاران كاخ سفيد حتي فعاليت هستهاي صلحآميز ايران را در چارچوب موازين قانوني و بينالمللي نيز قبول ندارند و چنين توجيه ميكنند كه اگر ايران به فناوري هستهاي دست يابد، اين امر به چالش كليدي سياست خارجي آمريكا تبديل خواهد شد. از اين رو دولت بوش اميدوار است با متحد كردن جامعه بينالمللي و اعمال فشار سهمگين، ايران را از ادامه فعاليتهاي هستهاي باز دارد. اگر چه در حال حاضر فضاي مانور براي پيگيري فعاليتهاي هستهاي براي ايران بسيار محدودتر گرديده است، اما هماينك كه ايران به پيشرفتهاي قابل ملاحظهاي در مباحث هسته اي نايل آمده است، بايد پرقدرت اين مسير را ادامه دهد. اين حق ايران است كه براي رسيدن به مرحله توسعه يافتگي از اين دانش بهرهمند باشد. ضمن آن كه نبايد از ياد برد كه اگر ايالات متحده آمريكا و قدرتهاي اروپا به اين نتيجه برسند كه در صورت ايجاد بحرانهاي متوالي و فشار همه جانبه ميتوانند ايران را به عقبنشيني از برنامههاي هستهاي خود وادار نمايند، در آن صورت امتيازات بيشتري طلب خواهند كرد. به هر حال دستيابي ايران به فنآوري هستهاي به عنوان يك حق مسلم، قدرت چانهزني كشور را افزايش خواهد داد و جايگاه كشور را در منطقه و نظام بينالمللي ارتقا خواهد بخشيد و سياست خارجي ايران را به نوعي كنشمند براساس ابتكار، فرصتسازي و هنجارسازي مبدل خواهد نمود.
تعداد مشاهده (1680) نظرات (0)